Instytut Wolności zaczął prace nad zagadnieniem nauczania przedsiębiorczości i kształtowania postaw przedsiębiorczych w szkole w drugiej połowie 2013 r., organizując spotkanie ekspertów i ludzi biznesu pod hasłem: „Edukacja dla rozwoju – co można dziś zrobić?”. Owocem tamtej sesji, która odbyła się w 18 listopada 2013 r. w Bibliotece Muzeum Powstania Warszawskiego, były zebrane wnioski co do krytycznej oceny obecnego stanu edukacji ekonomicznej w polskich szkołach, refleksje na temat właściwej proporcji między przekazywaniem wiedzy ekonomicznej a kształtowaniem postaw przedsiębiorczych, definicja wyzwań gospodarczych i społecznych, przed którymi dzisiejsi uczniowie staną jako dorośli obywatele, a także pomysł opracowania raportu, który na podstawie rzetelnej analizy, sformułowałby ocenę aktualnych programów nauczania przedsiębiorczości i praktyki w tym zakresie.

W toku 2014 r. Instytut Wolności opracował we współpracy z niezależnymi ekspertami analizę podstawy programowej i podręczników szkolnych z przedmiotu podstawy przedsiębiorczości z punktu widzenia zawartości merytorycznej i praktyki dydaktycznej, a także zlecił przeprowadzenie socjologicznego badania stanu wiedzy ekonomicznej Polaków, którego podsumowaniem był raport wydany wspólnie z Raiffeisen Bank.

Recenzje programów i podręczników wykazały mocne i słabe strony dostępnych na rynku materiałów do nauczania przedsiębiorczości, a ponadto przedstawiły rekomendacje co do zawartości przyszłych podręczników szkolnych. Autorzy recenzji, w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: „Jak dziś uczymy przedsiębiorczości i rozumienia zasad gospodarki rynkowej?”, wskazali między innymi na niewystarczająco praktyczną orientację dostępnych publikacji oraz nasycenie wiedzą na temat spraw odległych od codziennego doświadczenia, jak np. konsekwencji wyboru określonej formy opodatkowania działalności gospodarczej. W ogólnej ocenie tylko niektóre z podręczników do nauczania przedsiębiorczości spośród dostępnych na rynku realizowały wymagania podstawy programowej, ale nawet ograniczając się do nich, trudno było wskazać książkę, która byłaby idealnym kompanem nauczyciela przedsiębiorczości.

Raport z badania natomiast wszechstronnie przeanalizował kompetencje ekonomiczne, matematyczne i instytucjonalne dorosłych Polaków, przesądzające o ich zdolności do funkcjonowania jako uczestnicy obrotu gospodarczego, klienci banków czy przedsiębiorcy. Wnioski z raportu nie pozostawiają złudzeń: Polakom brakuje wiedzy z zakresu podstaw ekonomii, nie najlepiej znają zasady funkcjonowania systemu podatkowego i bankowego, nie orientują się w możliwościach oszczędzania i pomnażania swojego kapitału. Analizując wyniki badania, można dojść do wniosku, że Polakom brakuje wiedzy zarówno w zakresie podstawowych pojęć ekonomicznych (np. progów podatkowych), jak i tych bardziej zaawansowanych (np. różnych sposobów oszczędzania). Zaniedbania w edukacji ekonomicznej odbijają się na nas samych – większość Polaków nie zna aktualnej wartości rocznej inflacji i w związku z tym nie wie, czy oferowane przez bank oprocentowanie lokaty jest dla nich korzystne, czy nie. Badanie wiedzy ekonomicznej Polaków wykazało, że nie przywiązujemy dużej wagi do spraw finansowych, niechętnie dokonujemy kalkulacji i nie dążymy do maksymalizacji indywidualnych zysków.

Kolejnym etapem starań Instytutu Wolności na rzecz poprawy zastanej sytuacji było rozwinięcie współpracy z wiodącymi, znanymi w środowisku oświaty szkołami, które skutecznie wdrażają dobre metody przekazywania wiedzy ekonomicznej i kształtowania postaw przedsiębiorczych.

Szkoły partnerskie pomogły nam zidentyfikować te działania, które są skuteczne, mogą być wdrażane w szkołach bez wielkich nakładów i spodobają się dyrektorom szkół. 4 stycznia 2015 r. na spotkaniu inicjującym udało nam się zebrać dyrektorów szkół, które uznajemy za wzór w zakresie kształtowania postaw przedsiębiorczych i tego dnia rozpoczęliśmy realizację nowego etapu naszego przedsięwzięcia, którego owocem jest niniejsza publikacja. Szkoły, które zgodziły się podzielić z nami swoimi doświadczeniami, to: Szkoła Podstawowa nr 24 Społecznego Towarzystwa Oświatowego, Niepubliczna Szkoła Podstawowa im. Samuela Bogumiła Lindego, 2. Społeczne Liceum Ogólnokształcące STO im. Pawła Jasienicy oraz „Żagle” Szkoła Podstawowa, Gimnazjum i Liceum Stowarzyszenia „Sternik”. Wszystkie z Warszawy. Ich dyrektorzy w toku wizyt studyjnych i spotkań dali nam szansę poznania nie tylko najlepszych praktyk w zakresie przekazywania wiedzy ekonomicznej i kształtowania pozytywnych postaw przedsiębiorczych, lecz także swoich nowych, testowanych, nierzadko pionierskich w skali kraju pomysłów na to, jak przygotować dzieci i młodzież do funkcjonowania jako „homini oeconomici”. Im zawdzięczamy nie tylko istotną część wiedzy prezentowanej w tej publikacji, lecz także wgląd w praktyczną stronę działania oświaty z punktu widzenia jej liderów.

Dzięki współpracy z zespołem badaczy z Polskiego Towarzystwa Studiów nad Przyszłością, kierowanym przez Kacpra Nosarzewskiego z udziałem Zofii Bednarczyk i Norberta Kołosa, zarzuciliśmy też szeroko sieci w poszukiwaniu najlepszych praktyk kształtowania postaw przedsiębiorczych nie tylko w Polsce, lecz także na świecie. Po przeanalizowaniu setek różnych mniejszych i większych programów edukacyjnych, mogliśmy dokonać wyboru tych, które polecamy na równi z doświadczeniami naszych szkół-partnerów i których wdrażanie gorąco rekomendujemy. Na tym etapie bardzo cenne okazały się doświadczenia Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości, która to organizacja pozarządowa legitymuje się unikalnym w kraju doświadczeniem w przygotowaniu dzieci i młodzieży do życia w warunkach gospodarki rynkowej oraz umożliwieniu młodym ludziom zdobycia wiedzy i praktycznych umiejętności ułatwiających realizację planów zawodowych. Słowa podziękowania kierujemy w szczególności do pani Marietty Sińczuk, która koordynowała współpracę zespołu Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości z naszymi ekspertami. Trudno też pominąć wkład pana Radosława Pardy z Instytutu Przywództwa, którego konsultacja pomogła w uporządkowaniu istotnych kwestii dotyczących przedsiębiorczości z perspektywy wartości i rozwoju osobistego.

W roku szkolnym 2015/2016 na nasz apel o współpracę w rozwijaniu i doskonaleniu tego poradnika odpowiedzieli nauczyciele reprezentujący szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne z całej Polski. Hojne dzielenie się wiedzą tych sympatyków naszego projektu łączyło się również z otrzymaniem przez nas dodatkowych opinii merytorycznych. Dzięki ich uwagom, opiniom i radom możemy dziś oddać w Państwa ręce nowe, poszerzone i rozwinięte wydanie publikacji „Przedsiębiorczy w szkole i w życiu”.

Każda szkoła w Polsce może wdrażać działania zebrane przez nas w tej książeczce, a wszelkie uwagi i komentarze są mile widziane. W nowym roku szkolnym 2016/2017 wspólnie z nowymi partnerami naszego przedsięwzięcia zaprosimy Państwa do współpracy w nowych formach – zachęcamy do śledzenia strony internetowej naszej Fundacji, gdzie będziemy zamieszczać informacje i zaproszenia.

Zapraszamy!
Igor Janke
Instytut Wolności